Қырғызстандағы Ақсай табиғи обасының ошағындағы маусымдық жайылымдарға қысым
##plugins.themes.bootstrap3.article.main##
Ибраева Назгул
Кафедра естественно-научного образования, Нарынский государственный университет им. С. Нааматова, Нарын, Кыргызстан
nasgul123@mail.ru
Гульмира Сариева
Кафедра естественных и медицинских наук, Иссык-Кульский государственный университет им. К. Тыныстанова, Каракол, Кыргызстан
sarieva.g@iksu.kg
Равиль Юсупов
Кафедра естественных и медицинских наук, Иссык-Кульский государственный университет им. К. Тыныстанова, Каракол, Кыргызстан
ryusupov555@gmail.com
Рахатбек Жумагулов
Лаборатория зоологии и паразитологии, Атбашинское противочумное отделение Республиканского центра профилактики и контроля особо опасных, карантинных инфекций, Атбаши, Нарынская область, Кыргызстан
r.zhumagulov.80@mail.ru
Жибек Бейшембиева
Лаборатория зоологии и паразитологии, Атбашинское противочумное отделение Республиканского центра профилактики и контроля особо опасных, карантинных инфекций, Атбаши, Нарынская область, Кыргызстан
jibek-naryn1977@mail.ru
Кенже Омурова
Кафедра естественных и медицинских наук, Иссык-Кульский государственный университет им. К. Тыныстанова, Каракол, Кыргызстан
k.omurova76@mail.ruАннотация
Зерттеудің мақсаты Қырғызстанның Нарын облысының Атбашы ауданы халқы үшін аса қауіпті зоонозды ауру болып табылатын Ақсай табиғи оба ошақтарында орналасқан маусымдық жайылымдарға түсетін қысымды бағалау болды. Эпидемиологиялық қауіп индексі ашық ресми дереккөздерден алынған халық саны мен мал саны (ірі қара, ұсақ мал және жылқы), маусымдық жайылым алаңдары және туризм аймақтары туралы статистикалық деректерді пайдалана отырып есептелді. Нәтижелер және талқылау. Көптеген ауылдық округтерде күзде ауылдарға жақын жайылымдар ең көп пайдаланылады. Бұл қысым бұл жайылымдардың тез тозуына және толық жоғалуына әкелуі мүмкін. Шалғай қысқы және көктемгі-күзгі жайылымдар ең аз пайдаланылады. Ақсай табиғи ошақтарындағы эпидемиологиялық қауіп индексі 2024 жылы 140 сектордың 10-ында сол аумақты мал жаю үшін пайдалану және туризмді қарқынды дамыту салдарынан 50% шегінен асты. Эпидемиологиялық тұрғыдан ең қауіпті аймақтар - Чатыр-көл көліне құятын кіші Көк-Арғын өзенінің салалары; Ақсай өзенінің солтүстік салалары - Ичке-Суу және Қош-Қара-Таш; және оның оңтүстік саласы — Қарасай өзені. Егер мал санының артуы, ауылдар маңындағы жайылымдарды шамадан тыс жаю және бұл аумақтарды маусымдық туризм үшін пайдаланудың қазіргі үрдісі жалғаса берсе, табиғи түрде пайда болатын оба микроошақтары үй жануарлары мен адамдарға таралуы мүмкін. Эпидемиологиялық тәуекелді есептеу әдісін оба ошақтарындағы эпидемиологиялық жағдайды талдау және болжау үшін пайдалануға болады.
##plugins.themes.bootstrap3.article.details##
##plugins.generic.dates.accepted## 2025-12-12
##plugins.generic.dates.published## 2025-12-12
Библиографиялық сілтемелер
Ерошенко Г. А., Кубанычбекова Г. К., Коврижников А. В., и др. Молекулярная идентификация штаммов Yersinia pestis, выделенных в Аксайском высокогорном очаге Кыргызской Республики в 2024 г. // Проблемы особо опасных инфекций. – 2024. – № 4. – С. 78-87. https://doi.org/10.21055/0370-1069-2024-4-78-87
Абдикаримов С. Т., Ибрагимов Э. Ш., Эгембергенов Ч. Э. Современное эпизоотическое состояние природных очагов чумы Кыргызской Республики и мероприятия, направленные на обеспечение эпидемиологического благополучия по чуме // Проблемы особо опасных инфекций. – 2018. – №2. – С. 45-48. https://doi.org/10.21055/0370-1069-2018-2-45-48
Матикеев Т. К., Шербаева З. Э. Комплекс внутригорных впадин, котловин и долин Тенир-Тоо // Московский экономический журнал. – 2021. – №8. – С. 80-86. https://doi.org/10.24412/2413-046Х-2021-10481
Торогельдиева Б.М. Пастбища Кыргызстана как стратегический ресурс // Вестник Академии государственного управления при Президенте Кыргызской Республики. – 2023. – № 31. – С. 21-28.
Сартбаева Г.П. Кыргыз Республикасынын жайыттарында орун алган кѳйгѳйлѳр жана аларды чечγγнγн жолдору // Наука. Образование. Техника. – 2021. – №2. – С. 38-43.
Абдираимова М.А. Деградация пастбищ в Кыргызстане: вызовы и стратегии решения // Вестник Кыргызстана. – 2024. – № 2-1. – С. 188-193. https://doi.org/10.33514/BK-1694-7711-2024-2(1)-188-193
Джумагулова А.Ш., Муканбеткеримова Г.М., Абдикеримов М.М., Бейшеналиев И.А. Клещевой риккетсиоз в Ат-Башинском районе // Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. – 2022. – № 4. – С. 5-9. https://doi.org/10.17513/mjpfi.13371
Абдырасулова Б.М., Ноева Е.Е. Туризм как фактор устойчивого развития экономики Кыргызстана в современных условиях // Гуманитарные, социально-экономические и общественные науки. – 2021. – №11. – С. 123-128. https://doi.org/10.23672/z9842-4518-7588-z
Курманалиева Г.А., Еникеева З.К., Омуралиева Д., Асан У.К. Факторы развития и препятствия роста малого и среднего бизнеса в Нарынской области Кыргызстана // Записки ИГУП. – 2020. – №6. – С. 59.
Карты Кыргызстана. Доступно на: https://open.kg/tourist/other/print:page,1,35806-karty-kyrgyzstana-v-pomosch-turistam.html. Дата обращения: 10.12.2025.
Шабунин А.Г., Сариева Г.Е., Абдикаримов С.Т., Маймулов Р.К., Базарканова Г.Д., Джапарова А.К., Сагиев З.А., Муссагалиева Р.С., Абдирассилова А.А., Абдел З.Ж., Айтбаева Ж.Т., Калдыбаев Б.К. Оценка степени уязвимости населения на территории Сары-Джазского автономного мезоочага чумы, Кыргызстан // Acta Biomedica Scientifica. – 2017. – №2(4). – С. 107-114. https://doi.org/10.12737/article_59fad5258950d0.72474236
Реймерс Н.Ф. Охрана природы и окружающей человека среды: Слов.-справ. – М.: Просвещение, 1992. – С. 50.
Нора И., Томас Х., Толобекова А., Ютта Ц., Ажибекова А., Отто К. Влияние продуктивности высокогорных пастбищ на изменение живой массы животных (в условиях Нарынской области Кыргызстана) // Вестник Кыргызского национального аграрного университета им. К.И. Скрябина. – 2019. – № 3. – С. 1-14.
International Fund for Agricultural Development. (2021). «Technical note. Pasture condition maps in Kyrgyzstan». Доступно на: https://www.ifad.org/en/w/publications/pasture-condition-maps-in-kyrgyzstan. Дата обращения: 10.12.2025.
Кожомбердиев Ж.А., Соодомбеков И.С. Устойчивое управление пастбищными угодьями на территории Государственного лесного фонда в Кыргызстане: проблемы и возможности // Известия НАН КР. – 2023. – №7. – С. 200-204.